خانواده گلایل

نام علمی: Gladiolus

گلایل

گلایل ها از تیره Iridaceae (تیره زنبق‌ها)  است که در انگلیسی به طور مخفف Glads هم نامیده می شوند. خانواده گلایل، بزرگترین جنس در خانواده ایریداسه دارای 255 گونه است و در حال حاضر شامل Acidanthera، Homoglossum، Anomalesia و Oenostachys و همچنین گونه هایی که پیش از این زیرمجموعه Antholyza بوده اند نیز می شود.

این خانواده در محدوده جغرافیایی آفریقا، ماداگاسکار، اروپا و خاورمیانه پراکنده است و در بسیاری از مناطق جهان گل ارزشمندی به شمار می آید. بسیاری از هیبریدهای این گیاه که رفته رفته به گیاهان باغی معروف بدل شده اند، از گونه های آفریقای جنوبی گرفته شده اند.

بسیاری از گونه های دارای گل های ظریف و چندرنگ آفریقای جنوبی که رشد زمستانه دارند، با انواعی که رشد تابستانه و گل هایی با رنگ های تند دارند و در باغ ها کاشته می شوند، تقریباً هیچ شباهتی ندارند. اما بیشتر این گونه ها گیاهانی سرسخت هستند که در باغ های با آب و هوای مدیترانه ای دوام می آورند و تعداد محدودی ازاین گونه ها خصوصاً Gladiolus tristis بذر خود را در جای جای باغ می پراکنند و اگر در آب و هوای مدیترانه ای مطلوب رشد داده شوند، پراکندگی گسترده شان باعث دردسر می شود.

گلایل به عنوان گیاه شاخه بریده از دیرباز در سراسر جهان جاافتاده و مقبول واقع شده ‌است. دو نوع عمده از گلایل کشت می شود کهنوع استاندارد از یک پیاز یک شاخه با حدود 30 گل (گل آذین: سنبله) تولید می کند و نوع مینیاتور که ممکن است از پیاز چند شاخه گلدهنده با طول و تعداد گل کمتر تولید بکند. در آمریکا بیشترین تولید این گیاه در ایالات فلوریدا، کالیفرنیا و میشیگان است و در ایران درشهرهای محلات و دزفول بیشترین مقدار آن کشت می شود.

رقمی از گلایل به عنوان گیاه بومی ایران شناخته می شود با نام Gladiolus persicus که گلایل وحشی خوانده می شود. تنوع رنگ در گلایل زیاد است و به جز آبی و سبز (واقعی) رنگهای دیگر نیز در گلایل ها دیده می شود. (رنگ های آبی و سبز را به وسیله گذاشتن گلایل سفید در محلول رنگ غذایی و آب در گلفروشی ها تولید می کنند).

گلایل بومی ایران (گلایل وحشی)

نیاز سرمایی:
پیازها بسته به رقم، نیاز سرمایی متفاوتی دارند ولی به طور متوسط 5 ماه در دمای حدود 5 درجه سانتگیراد خواب پیازها را می شکند.

گلدهی:
گلایل های زودگل از اوایل خرداد و گلایل های دیرگل تا اواخر پاییز گلدهی می کنند. از تاریخ کاشت پیاز گلدهی ارقام زودرس حدود 60 تا 75 روز و ارقام دیررس 110 تا 120 روز طول می کشد. عواملی مانند رقم گلایل، اندازه پیاز، شرایط انبارداری، عمق کاشت، تاریخ کاشت و شرایط فصلی در گلدهی گلایل نقش دارند.

کاشت:
در مزرعه معمولا فاصله پیازها را بسته به اندازه‌شان در ردیفها تنظیم می کنند. هر چقدر پیاز درشت تر باشد فاصله روی ردیف و بین ردیف را بیشتر می گیرند. برای مثال به طور متوسط فاصله روی ردیف را 20 سانتیمتر و بین ردیفها را 30 سانتی‌متر در نظر می گیرند. عمق کاشت به طور متوسط 7 تا 10 سانتیمتر و حداکثر 15 است.

کاشت در گلدان:
برای کاشت در گلدان پیازها را در گلدان هایی با سایز دهانه 18 تا 20 سانتی متر (و در صورت تمایل بیشتر) و با همین نسبت ارتفاع می توان کشت کرد. عمق کاشت حدود 5 تا 10 سانتیمتر است.

جنس بستر:
خاک تازه و ضدعفونی شده بسیار مهم است. پس از 2 تا 3 سال کشت و کار باید جنس بستر عوض بشود. pH خاک مناسب 6 تا 6.5 است. بستری که خوب زهکشی بشود و خوب رطوبت اضافه را رد بکند لازم است. چرا که نگه داشتن بیش از حد رطوبت میتواند منجر به پوسیده شدن پیازها و مشکلات با بیماریهای قارچی بشود.
جنس خاک مورد استفاده در مزارع ایران اغلب ترکیب رس و ماسه است و کمتر از کود حیوانی استفاده می شود. ولی در کشت مدرن ترکیب پیتماس و کوکوپیت بهتر است. (از پرلیت به دلیل نگه داشتن رطوبت زیاد کمتر باید استفاده کرد.)

آبیاری:
بهتر است آبیاری مرتب باشد. ولی به رطوبت زیاد حساس است. از طرف دیگر خشکی باعث کوتاه ماندن و کج شدن ساقه گلدهنده می شود. تنش خشکی موجب کاهش تعداد گلچه‌ها می شود.

دما:
گلایل در فصل بهار و تابستان در اغلب نقاط ایران از سردسیر تا گرمسیر رشد می کند. دمای پایه برای آن 5 درجه سانتیگراد است. بهترین رشد در 18 تا 25 درجه اتفاق می‌افتد و در دمای زیر 7 یا بالای 30 درجه رشد متوقف می شود.

نور:
نور کم باعث عقیمی می شود. هر چقدر نور کم باشد طول خوشه گل کمتر می شود. نور کم، روزهای کوتاه و دمای پایین شبانه باعث کاهش تعداد جوانه‌های گل و روز بلند باعث تأخیر در گلدهی می شود اما کیفیت گل را افزایش میدهد. طول روز 12 تا 14 ساعت در روز مطلوب است.

عدم تعادل نور و دما باعث ضعیف شدن گیاه و کوتاه ماندن ساقه گلدهنده می شود.

تکثیر:
این گیاه به وسیله پیازهایش تکثیر می شود. زیر پیازها در طول رشد پیازچه‌های جدید ریزه‌ای تولید می شوند که به مرور بزرگ شده و آنها را جدا کرده و گیاهان جدید از آنها تولید می شود.

* برخی گونه های خانواده گلایل به صورت مجزا معرفی شده اند، مانند آسیدانترا (گلایل موریلا).