طبقه بندی سموم

آفت کش ها براساس ویژگی ها و جنبه های خاص آنها به صور مختلف طبقه بندی می شوند. متاثر از موضع گیری تفکرات متفاوت متخصصان شیمی، بیوشیمی، اکولوژی، حشره شناسی، محیط زیست و غیره. طبقه بندی وسموم موجب شناخت بیشتر و کارآمدتر از سموم می شود. مهمترین صور طبقه بندی سموم عبارتند از

الف) طبقه بندی بر اساس نحوه ورود سم به بدن آفت

 که بر این اساس به 3 گروه تقسیم بندی می شوند

سموم گوارشی: عمدتاً علیه حشرات با قطعات دهانی ساینده استفاده می شوند و جذب سم از طریق دیواره لوله گوارش حشرات است.

سموم تماسی: از طریق جلد وارد بدن حشره می شوند و تاثیر آنها روی آفات با قطعات دهانی مکنده نیز قابل توجه است. سموم تماسی قابلیت حل شدن در کوتیکول حشرات در میزان را دارند که در اثر بخشی بیشتر سم موثر است.

سموم تدخینی: نفوذ از طریق روزنه های تنفسی آفت صورت می گیرد.

ب) طبقه بندی بر اساس نحوه حرکت در گیاه

که بر این اساس به 2 گروه تقسیم بندی می شوند

سموم سیستمیک: ممکن است دارای خاصیت گوارشی، تماسی، تدخینی یا همه آنها با هم باشد. این دسته از سموم چربی دوستند ولی تا حدی در آب حل می شوند مانند اکثر سموم فسفره سیستمیک در آوندهای چوبی حرکت می کنند. اثرات حشره کشی آنها با شسته شدن از بین نمی رود. تحرک آنها از طریق شیره گیاهی باعث رسیدن سم به قسمتهای سم پاشی نشده می شود. پایداری نسبتاً طولانی در گیاه دارند. ایندسته از سموم معمولاً به دلیل کم بودن خاصیت تماسی و جذب سریع توسط گیاه خطر کمتری برای حشرات مفید دارند.

سموم نفوذی یا نیمه سیستمیک: همانند سموم سیستمیک می توانند خواص تماسی، گوارشی یا تدخینی داشته باشند. حلالیت در آب به مقدار کم ولی در چربی ها نسبتاً محلولند. جابجایی اندکی در گیاه دارند و بندرت از طریق شیره گیاهی منتقل می شوند. عموماً زمانی که دسترسی به آفت به سادگی امکان پذیر نباشد مصرف می شوند.

پ) طبقه بندی سموم بر اساس نحوه ورود به بدن انسان

 به 4 گروه تقسیم بندی می شوند

- طبقه بندی براساس سمیت دهانی (گوارشی)

 - طبقه بندی براساس سمیت پوستی (تماسی)

 - طبقه بندی براساس سمیت تنفسی (تدخینی)

 - طبقه بندی براساس سمیت خاصیت تجمعی (به مفهوم قابلیت ذخیره شدن سم در بافتهای بدن و بروز مسمومیت مزمن)

طبقه بندی سموم بر اساس میزان دوام و پایداری ( طول زمان تجزیه – معمولا ً در خاک)

- سموم با دوام بسیار زیاد (بیش از 2 سال)

- سموم با دوام نسبتاً زیاد (5/0 تا 2 سال)

- سموم با دوام متوسط (6-1 ماه)

- سموم کم دوام (چند روز نظیر دیکلرووس که در شرایط زراعی 3-1 روز در سطح زمین باقی می ماند)

ج) طبقه بندی سموم از لحاظ نوع موجودات زنده تحت تاثیر

- حشره کش ها

- کنه کش ها

- نماتد کش ها

- قارچ کش ها

- علف کش ها

ح) طبقه بندی سموم بر اساس نحوه اثر در بدن موجودات

سموم فیزیکی: شامل روغن ها - پودرهای بی اثر و ...هستند

سموم پروتوپلاسمی: که موجب رسوب دادن پروتئین سیتوپلاسمی سلولهای بدن حشرات (ترکیبات جیوه ای، فلزات سنگین، آرسنیک ها) می شوند

سموم عصبی

چ) طبقه بندی سموم بر اساس ساختار شیمیایی

ترکیبات معدنی: شامل ترکیباتی هستند که ساختار شیمیایی فاقد اتم کربن آلی است. سموم معدنی به 2 گروه سموم معدنی طبیعی (گوگرد معدنی) و سموم معدنی مصنوعی (سموم آرسنیکی) تقسیم می شوند

ترکیبات آلی: شامل ترکیباتی هستند که ساختار شیمیایی آنها دارای اتم کربن آلی است که با اتمهای مختلف دیگر پیوند یافته است و شامل 2 گروه می شوند شامل ترکیبات آلی طبیعی (روغن های طبیعی - سموم گیاهی و ...) و ترکیبات آلی مصنوعی (شامل اغلب سموم شیمیایی  نظیر ترکیبات کلره، کارباماتها، آلی فسفره و پیروتیروییدهای مصنوعی).

شاخص های زیان بخشی آفت کش ها

سمیت هر ترکیب یک مشخصه ذاتی است که در ساختمان شیمیایی آن نهفته است. ترکیبات سمی باعث 2 نوع مسمومیت حاد و مزمن می شوند. از نظر مسمومیت حاد LD50  که نمایانگر سمیت هر ترکیب است، در درجه اول اهمیت قرار دارد. میزان یا مقدار خطر مسمومیت برای انسان یا حیوانات خونگرم عبارتست از میزان در معرض بودن × سمیت

تصور عامه از سمیت

بر خلاف تصور عمومی  ترکیبات مصنوعی و سنتزی  سمی ترین مواد نیستند بلکه سمی ترین مواد در میان ترکیبات طبیعی یافت می شوند.

حداکثر باقیمانده مجاز آفت کش ها (MRL)

استاندارد خاص میزان حداکثر باقیمانده مجاز سم هنگام برداشت محصول راMRL  می گویند که مخففMaximum residue limites است. این باقی مانده در شرایطی که مصرف آفت کش براساس عملیات بهینه کشاورزی (GAP) انجام شده باشد  تعیین می شود0 کشورهای مختلف بنا به شرایط خاص خودشان شاخص های متفاوتی دارند.

اثرات آفت کش ها  روی دشمنان طبیعی آفات

این اثرات شامل اثرات مستقیم، سمیت زیر کشنده و کاهش جمعیت دشمنان طبیعی از طریق از بین رفتن میزبان می شوند.

اثرات مستقیم سم روی دشمنان طبیعی آفت یا target

اثرات مستقیم شامل سمیت مستقیم آفت کش برای پارازیتوئید و شکارگرها است که نهایتا منجر به مرگ آنها می شود و همچنین رها شدن آفت درجه اول از کنترل طبیعی  یا طغیان آفت و همچنین ظهور آفت یا آفات درجه دوم می شود که هر کدام توضیحات مفصل خاص خود را می خواهند که در این مجال نمی گنجد.

سمیت زیر حد کشندگی

باعث دور شدن حشرات مفید از محل زندگی آفات می شوند. این سمیت موجب تغییر در روش جستجو برای یافتن غذا، عدم تشخیص میزبان، تغییر و اختلال در ارتباط با جنس دیگر، تغییر در تولید مثل و کاهش طول عمر و تغییر در باروری تخم حشرات آفت خواهد شد.