درخت همیشه سبز ایلکس (خاس)

نام علمی: Ilex aquifolium

نام انگلیسی: English holly, European holly

خانواده: خاسیان (Aquifoliaceae)

ایلکس (خاس)

درخت انبوه ایلکس با آن برگ های دندانه دار براق و میوه های سرخ زیبا واقعاً درخت خاصی است؛ خصوصاً زمستان بی برگ و بار با حضور سبز و قرمزش پر شور و حرارت می شود. این درخت با شاخ و برگ انبوهش در باغ و باغچه، چه کنار هم کاشته شوند و چه به صورت پرچینی متراکم هرس و کوتاه شوند و چه تکدرخت خوش نمای باغچه باشد، چه مهمان گلخانه شود فرقی ندارد؛ همه جا خاص و چشم گیر است؛ حتی با میوه های سرخش پرنده ها را به باغچه دعوت می کند.

ایلکس بومی اروپا و غرب آسیا و شمال افریقاست و درختان نر و ماده مجزا دارد و برای بارور شدن آن گرده افشانی ضروری است و در نقاطی که وسعت کافی برای کاشت درختان نر و ماده وجود ندارد، بهتر است چند شاخه نر به پایه ماده پیوند شود. ایلکس که رشد کندی دارد، می تواند درخت بلندی باشد ولی اغلب با تاجی مخروطی تا 9-15متر قد می کشد و یا مثل پرچین یا درختچه کوتاهی هرس می شود. واریته های ابلق، پاکوتاه و خزنده ای نیز از این گیاه تولید شده است. ریشه ایلکس بسیار عمیق است.

برگ ایلکس 2?5 تا 7 سانتیمتر و پهنای 2تا 4 سانتیمتر، سبز تیره و براق است، پیچ و تاب دار و متناوب است و دندانه های درشت نوک تیز دارد.

گل ایلکس، سفید ریز و معطر است ولی اهمیت زینتی ندارد و گل های نر بر درخت های نر و گل های ماده بر درخت های ماده در اردیبهشت و خرداد می رویند. درختان نر و ماده را نمی توان از یکدیگر باز شناخت مگر تا سن 12-4 سالگی درخت که در این سنین به گل می نشیند. در درخت نر گل ها زردگون هستند و پای دم برگ ها بر شاخه می رویند. در درخت ماده گل ها تکی یا سه تایی، کوچک و به رنگ سفید یا صورتی ملایمی هستند که از 4 گلبرگ و 4 کاسبرگ تشکیل شده اند..

میوه های ایلکس که پس از گل بر درختان ماده می رویند (در صورتی که درختان نر برای بارور کردن در نزدیکی آنها قرار بگیرند و گرده افشانی صورت بگیرد)، حبه های قرمز درخشانی هستند به قطر 6 الی 10 میلیمتری که بر شاخه های سال قبل می رویند. ندرتاً رنگ آنها نارنجی و زرد هم می تواند باشد.

برای انسانها خوردنی نیست ولی می تواند خوراک پرندگان باشد. فصل میوه ایلکس پاییز است و تا زمستان بر شاخه دوام می آورد. هر میوه 3 یا 4 بذر در دل خود دارد که البته تا دو یا سه بهار بعد از آن جوانه نخواهد زد.

نیازمندی های محیطی

خاک:

به بیشتر خاک ها سازگار هست و در خاک های غنی، مرطوب و کمی سنگین بهترین رشد را دارد. گیاهی اسید دوست است و کمی قلیایی بودن بستر را می پذیرد. در کل خاک آن باید زهکش خوبی داشته باشد.

آبیاری:

به آبیاری در حد متوسط نیاز دارد. در صورتی که بستر دارای زهکش خوبی باشد، خاک آن را مرطوب نگه دارید. این گیاه به خشکی هم مقاوم است.

نور:

در آفتاب کامل به خوبی رشد می کند. در مکان های نیم سایه یا کاملا سایه هم می تواند رشد کند. در مناطق با آب و هوای گرم بهتر است بعد از ظهر ها در سایه قرار گیرد.

دما:

در اقلیم های خنک و مرطوب بهترین رشد را دارد. به سرمای شدید مقاوم است ولی سرمای زمستان را دوست ندارد. گیاه را از باید از بادهای سرد زمستانی محافظت نمود.

به گرما هم مقاوم است. ولی محیط خشک را خوب تحمل نمی کند.

تکثیر:

با تهیه قلمه های چوب نرم در اواخر تابستان یا اوایل پاییز می توان گیاه را تکثیر کرد.