مقدمه

شرایط ایجاد شده در گلخانه بهتــــرین وضعیت را برای استقرار انواع حشرات و کنه‌های آفت بوجود می‌آورد. افزایش سریع جمعیت آفات در گلخانه گاهی اوقات آنچنان غاقل‌گیر کننده است که تنها یک مدیریت کارآمد می‌تواند از خسارت آنها به محصول جلوگیری کند. برای کنترل آفات در گلخانه استفاده بی‌رویه از سموم دفع آفات راه حل مناسبی نیست و به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مدیریت صحیح آفات گلخانه بیشتر بر استفاده از روشهای پیشگیری استوار است. زیرا این روشها به مراتب آسان تر و کم‌هزینه‌تر از روشهای مبارزه با آفات پس از ظهور آنها در گلخانه است.

پیشگیری از وقوع آفات عمدتا بر رعایت اصول بهداشت زراعی متکی است که شامل نابودی یا حذف نه تنها مواد آلوده به آفت بلکه کلیه منابع بالقوه آلودگی می‌باشد. عملیات پاکسازی می‌بایست هم در داخل گلخانه و هم در اطراف آن انجام گیرد و در هر مرحله از تولید محصول می‌بایست انجام‌پذیر باشد. رعایت اصول بهداشتی در گلخانه فرآیندی مداوم و در تمام طول سال است.

مراحل حفاظت و پیشگیری از آفات

مرحله تولید نشاء و کاشت

در این مرحله می‌توانید از تله‌های زرد چسبنده به ابعاد 13×8 سانتیمتر ( یک تله برای هر50 تا 100 متر مربع) برای ردیابی اولیه مگسهای سفید ، تریپس‌ها و شته‌ها استفاده کنید. این تله‌ها می‌بایست درطول راهروهای داخل گلخانه ، نزدیک در و پنجره‌ها و محلهای ورودی هوا نصب شود و حداقل هفته‌ای یکبار مورد بازدید قرا گیرد. علاوه بر بازدید تله‌ها بهتر است بوته‌های نشاء یا گیاهچه‌ها را نیز به صورت هفتگی از نظر وجود کنه یا شته بررسی کنید.

وجود کنه‌های تار عنکبوتی را می‌توانید از طریق مشاهده مستقیم کنه بر روی گیاه یا مشاهده آثار خسارت آن مشخص نمایید. بر اثر تغذیه کنه‌های دو نقطه‌ای (کنه‌های تار عنکبوتی) نقاط زرد رنگی در سطح برگ بوجود می‌آید. از آنجایی که تله‌های زرد تنها برای ردیابی حشرات بال‌دار قابل استفاده است ردیابی آفات بی‌بالی مانند کنه‌ها و یا شته‌های بی‌بال به صورت مشاهده مستقیم در نشاء یا گیاهچه بسیار مهم است.

شته‌ها بیشتر در زیر برگها یا اطراف جوانه‌های رویشی و زایشی گیاه مستقر می‌شوند و از طریق وجود پوسته‌های سفید رنگ آنها و یا ترشحات چسبنده براق آنها به نام عسلک بر روی اندامهای مختلف گیاه قابل ردیابی هستند. علفــــهای هرز می‌توانند منبع مهمـــی برای استقرار حشرات و کنه‌ها در طول سال باشند. بنـــابراین می‌بایست کلیه علفهای هرز داخل و اطراف گلخانه را نابود کنید. از قرار دادن هر گونه گیاه زینتی در اطراف نشاء‌ها یا گیاهچه‌های جوان خودداری کنید زیرا این نوع گیاهان نیز می‌توانند به صورت منبعی برای استقرار آفات عمل کنند.

مرحله تولید محصول

در این مرحله عملیات توصیه شده در طی مرحله قبل می‌بایست ادامه یابد.

    * کلیه بقایای گیاهی را از مسیر راهروها و مسیر آبیاری به سرعت جمع آوری کنید و هیچگونه توده زباله را داخل و یا نزدیک گلخانه به حال خود رها نکنید.

    * به منظور جلوگیری از گل آلوده شدن و مرطوب شدن سطح خاک که محل مناسبی برای تکثیر مگسهای پوسیده‌خوار ایجاد می‌کند. خاک را به خوبی زهکشی کنید.

    * هرگز گیاهان متفرقه مانند انواع گیاهان زینتی و درختچه‌ها را داخل گلخانه قرار ندهید چرا که اینها به عنوان پناهگاههای جایگزین برای حشرات ، کنه‌ها و سایر آفات عمل می‌کنند.

    * در جاهایی که امکان‌پذیر است از توریهای محافظ استفاده کنید تا از ورود حشرات جلوگیری شود استفاده از توری یک راه موثر و ساده برای جلوگیری از ورود آفات درشت مانند انواع پروانه‌های آفت ، سوسکها ، زنبورها و سن‌ها به داخل گلخانه است.

    * حداقل یک محوطه به پهنای 10 متر فضای عاری از هر گونه گیاه یا چمن‌زنی شده در اطراف گلخانه ایجاد کنید.

مرحله پایان برداشت محصول

در صورتی که بوته به حشرات و کنه‌های آفت آلوده شده باشد بلافاصله پس از آخرین برداشت محصول و قبل از حذف بوته‌ها اقدام به مبارزه با آفت نمایید تا جمعیت انتقالی آفت از یک دوره کشت به دوره دیگر نابوده شده یا به حداقل برسد. این کار فرصت باقی ماندن و پخش یا پنهان شدن آفت را در درزها و شکاف گلخانه و دیگر جاهای امن آن به حداقل می‌رساند. روشهای مبارزه با آفات در این مرحله می‌تواند شیمیایی و یا غیر شیمیایی باشد.

استفاده از یک آفت‌کش مناسب قبل و پس از حذف بوته‌ها از داخل گلخانه معمولا منجر به از بین رفتن بخش عظیمی از جمعیت حشرات و کنه‌ها می‌شود. از توصیه‌های کارشناســان در این مورد استفاده کنید. پس از مصرف آفت‌کشها و قبل از ورود به داخل گلخانه از انجام تهویه مناسب و کافی در داخل گلخانه اطمینان حاصل کنید. درجه حرارتهای بالا به صورت یکنواخت و سراسری حداقل به میزان 40 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی کمتر از 50 درصد به مدت حداقل 3 تا 4 روز بطور موثری حشرات و کنه‌ها را کنترل خواهد کرد.

پس از حذف بوته‌ها این روش می‌تواند تکرار شود. این روش در ماههای گرم تابستان به آسانی و با هزینه کمتری قابل اجرا است. پس از اجرای روشهای فوق‌الذکر و حذف بوته‌ها می‌بایست با استفاده از تله‌های زرد چسبنده آفات بال‌دار احتمالی از قبیل تریپس‌ها ، مگسهای سفید و شته‌ها ردیابی شوند. بطور منظم این تـله‌ها را بازدید کنید و اگر آفتی مشاهده کردید با استفاده از یک روش مناسب ضربه دیگری به آن وارد کنید.

روشهای مختلف ضد عفونی بستر کشت

ضد عفونی خاک با استفاده از بخار

برای گرفتن نتیجه بهتر از این روش بهتر است خاک تا عمق 15 تا 20 سانتیمتر به خوبی زیرورو شده و رطوبت آن در حد مناسبی باشد. از دماسنجهای خاک برای اطمینان از گرم شدن خاک در حدود 80 درجه سانتیگراد و به مدت 30 دقیقه اطمینان حاصل کنید اگر درجه حرارت یا مدت زمان آن افزایش یابد ممکن است مشکلاتی از قبیل افزایش املاح یا از بین رفتن آمونیاک خاک پیش بیاید.

ضد عفونی خاک با استفاده از گازهای شیمیایی

گاز متیل بروماید به عنوان مرسوم‌ترین مــاده شیمیایی جهت ضد عفونی خاک بکـــار می‌رود. گاز‌دهی می‌بایست در خاکی که حداقل تا عمق 15 سانتیمتر به خوبی زیرورو شده است و حرارت آن حداقل 15 درجه سانتیگراد بوده و از رطوبت مناسبی برخوردار است انجام شود. پس از گازدهی خاک می‌بایست به خوبی به مدت 3 تا 7 روز هوادهی شود چرا که این گاز برای گیاهان و پستانداران بسیار سمی است.

متیل بروماید نباید قبل از کشت محصولاتی که برگهای آن مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند کلم استفاده شود. زیرا بروماید بیشتر در برگها و ساقه‌های گیاه تجمع پیدا می‌کند. برای ضد عفونی خاک بخار دادن مزیت بیشتری نسبت به گاز دهی دارد زیرا علاوه بر نابودی اکثر آفــات با این روش هیچ گونه اثر سمی پس از مصرف از خود بجای نمی‌گذارد. علاوه بر این کشت محصول می‌تواند بلافاصله پس از سرد شدن خاک و آبیاری انجام شود.

ضد عفونی خاک با استفاده از انرژی خورشیدی

با استفاده از انرژی خورشیدی به عنوان یک منبع انرژی ارزان می‌توان تا حد بسیار زیادی آفات و عوامل بیماری‌زای خاک‌زی و همچنین بذر علفهای هرز را نابود کرد. بهترین زمان برای اینکار ماههای گرم تابستان است. مانند دو روش قبل بهتر است زمین قبل از اجرای روش به خوبی زیرورو شده و رطوبت آن در حد مناسبی باشد.

سپس سطح خاک توسط یک لایه بدون درز و روزنه از جنس پلاستیک شفاف که از آن نور عبور کند پوشانده می‌شود. برای بررسی بهتر تغییرات درجه حرارت در عمقهای مختلف می‌توان از دماسنجهای خاک استفاده کرد. توصیه می‌شود قبل از کشیدن پلاستیک روی خاک مقداری کود دامی تازه با خاک مخلوط شود تا اثر آفت‌کشی این روش افزایش یابد.